In 2010, naar aanleiding van het Europees jaar van de strijd tegen armoede en sociale uitsluiting, organiseerde KVG, in samenwerking met VFG en de Universiteit Antwerpen, een inkomensenquête. Ruim 2.000 mensen met een handicap, vooral leden van KVG, namen aan dit onderzoek deel. De resultaten waren onthutsend: maar liefst één op de vier mensen met een handicap in Vlaanderen moet leven van een inkomen dat ver onder de Europese armoedegrens ligt.

We zijn nu tien jaar verder. Aan het systeem van de tegemoetkomingen werd wat geschaafd en net zoals de andere sociale uitkeringen werden de tegemoetkomingen iets verhoogd, buiten de indexaanpassing (welvaartsenveloppe). Ook in januari komt er weer een beetje bij. Deze aanpassingen zijn echter onvoldoende om de kloof met de Europese armoedegrens te verkleinen. Dit blijkt uit nieuw onderzoek.

De voorbije jaren investeerde onze overheid zelf in wetenschappelijk onderzoek naar de inkomenssituatie van personen met een handicap. Het onderzoek naar ‘de Sociaal-economische positie van personen met een handicap en een analyse van de effectiviteit van tegemoetkomingen aan personen met een handicap (Handilab)’ werd in 2012 afgerond. En op 3 december 2019 werd het boek ‘Armoede en handicap in België’ voorgesteld. Voor dit boek brachten twee overheidsdiensten, de ‘Programmatorische Overheidsdienst Maatschappelijke Integratie’ en de ‘Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid’ verschillende experten, academici en adviseurs samen. Koen Hermans (LUCAS, KULeuven) zat het redactiecomité voor. Hij was ook de drijvende kracht van het Handilab-onderzoek in 2012. Opdracht was: ‘een nieuw licht werpen op de relatie tussen armoede en handicap’.

Ook uit recent cijfermateriaal blijkt dat de resultaten van ons eigen onderzoek in 2010 alleen maar kunnen bevestigd worden: een kwart van de mensen met een handicap loopt het risico om in armoede terecht te komen.

Armoede en handicap in België

Dat het beleid voor mensen met een handicap zeer versnipperd is, moeten we jullie niet vertellen. Hierdoor zit ook de kennis van het beleid voor personen met een handicap verspreid over verschillende stelsels en instellingen.

In het boek ‘Armoede en handicap in België’ wordt een verdienstelijke poging gedaan om een globaal beeld te schetsen van de sociaal-economische positie van mensen met een handicap en hun gezin. Zowel het federaal, maar ook het Waals, Brussels en Vlaams beleid voor personen met een handicap worden o.a. geanalyseerd. Op het einde van het boek formuleren academici, experten, overheid en middenveld een aantal concrete aanbevelingen.

Enkele belangrijke conclusies:

  • De groep van mensen die gebruik moeten maken van een invaliditeitsuitkering of een tegemoetkoming aan personen met een handicap groeit.
  • Een kwart van de mensen met een handicap loopt het risico om in armoede terecht te komen. Hun armoederisico is dubbel zo groot als dat van mensen zonder handicap. Bovendien wordt dit armoederisico nog onderschat omdat de meeste mensen, omwille van hun handicap, nog extra kosten hebben.
  • De laagste uitkeringen en vervangingsinkomens, waaronder de inkomensvervangende tegemoetkoming voor personen met een handicap, werden opgetrokken om ze welvaartsvast te houden. Maar deze aanpassing was onvoldoende om de kloof met de Europese armoedegrens te verkleinen. Ook de ziekte- en invaliditeitsuitkering is ontoereikend voor een minimale inkomensbescherming.
  • De afgelopen tien jaar is België er niet in geslaagd om de kloof tussen personen met en zonder handicap te verkleinen. Op dit vlak doet ons land het opvallend minder goed dan Nederland, Frankrijk en Denemarken.
  • Langdurige arbeidsongeschiktheid weegt op de beroepsactiviteit van de andere gezinsleden. Dit heeft gevolgen voor het inkomen van de gezinsleden. Dit ligt gemiddeld 28 % lager dan dat van gezinnen waar niemand langdurig arbeidsongeschikt is.
  • Voor mensen met een handicap leidt (meer) werken niet altijd tot een hoger inkomen.
  • Ouders van kinderen met een handicap ervaren, ongeacht hun sociaaleconomische positie, extra moeilijkheden.
  • Unia ondersteunt o.a. mensen met een handicap die met discriminatie te maken krijgen. De laatste jaren nam het aantal klachten sterk toe.
  • Niet alle mensen met een handicap, niet alle gezinnen met een kind met een handicap maken gebruik van de maatregelen waarop ze recht hebben. Omdat ze onvoldoende geïnformeerd zijn of omdat ze afhaken omwille van de complexe (aanvraag)procedures. Dit probleem stelt zich vooral bij mensen met een migratie-achtergrond en mensen in kwetsbare situaties.

Het boek ‘Armoede en handicap in België’ kun je vinden op de website van de FOD Sociale Zekerheid: https://socialsecurity.belgium.be/nl/sociaal-beleid-meevorm-geven/armoede-en-handicap

Een klein lichtpuntje …
Vanaf 1 januari 2020 stijgt het leefloon en de inkomensvervangende tegemoetkoming: voor zowel alleenstaanden, samenwonenden als gezinshoofden met 1,25% boven de index.
De grensbedragen voor de categorievrijstelling voor de  integratiebedragen stijgen evenveel.

KVG in actie!

In het boek ‘Armoede en handicap in België’ ziet KVG vooral een erkenning van de vele verhalen, ervaringen, problemen, … waarmee mensen met een handicap en hun gezin dagelijks geconfronteerd worden. In de aanbevelingen, waaraan we trouwens via de Nationale Hoge Raad voor Personen met een Handicap actief meewerkten, zien wij ook een aantal van onze eigen standpunten opgenomen. Wij kunnen alleen maar toejuichen dat deze mee onderschreven worden door academici en experten. Zo’n grondige, globale analyse en een eensgezinde stem moet onze (toekomstige) beleidsmakers er toch toe aanzetten om effectieve maatregelen te nemen om de kloof tussen mensen met en zonder handicap te dichten en mensen met een handicap echte kansen te geven om aan alle domeinen van het maatschappelijk leven deel te nemen.

Al sinds haar ontstaan ijvert KVG voor een menswaardig inkomen voor mensen met een handicap. KVG lag aan de basis van heel wat hervormingen in het stelsel van de tegemoetkomingen.
Vele jaren voerde KVG, onder het motto ‘Prijs van de liefde’, actie om de inkomenssituatie te verbeteren van mensen met een handicap die gingen samen wonen met een partner. ‘Prijs van de Liefde’ is ondertussen en begrip geworden, ook in programma’s van politieke partijen, beleidsaanbevelingen, officiële teksten, …

Maar we zijn er nog lang niet! KVG staat te popelen om haar concrete aanbevelingen voor de hervorming van de tegemoetkomingen aan te kaarten bij de nieuwe federale minister voor personen met een handicap.

Onze actiepunten:

  • Een verhoging van de inkomensvervangende tegemoetkoming tot boven de armoedegrens. Deze tegemoetkoming moet niet alleen aan de stijgende levensduurte aangepast worden, maar ze moet ook welvaartsvast zijn.
  • Een verhoging van de vrijstelling op arbeid zodat personen met een handicap aangemoedigd worden om een inkomen uit arbeid te verwerven. Als een persoon met een handicap inspanningen doet om een inkomen te verwerven, moet dit hem een financiële meerwaarde opleveren.
  • Als mensen die recht hebben op een inkomensvervangende tegemoetkoming gaan samenwonen met een partner, mag het inkomen van die partner er niet toe leiden dat de inkomensvervangende tegemoetkoming daalt onder het niveau van een samenwonende.
  • De integratietegemoetkoming moet opgetrokken worden om de bijkomende kosten die een handicap met zich mee brengt te kunnen betalen. De bedragen van de integratietegemoetkomingen moeten aan de levensduurte aangepast worden en welvaartsvast worden.
  • Prijs van de arbeid: bij de berekening van de integratietegemoetkoming mag er geen rekening gehouden worden met de inkomsten uit arbeid. KVG verwacht eenzelfde vrijstelling voor het inkomen uit arbeid van de persoon met een handicap zelf als voor het inkomen van zijn partner. Een tijdelijke werkloosheid mag niet tot een vermindering van de integratietegemoetkoming leiden.
  • Prijs van de liefde: de verhoging van de vrijstelling op het inkomen van de partner met 75% in 2018 voor de berekening van de integratietegemoetkoming was een goede stap. Maar de bijkomende kosten die een handicap met zich meebrengt verdwijnen niet als iemand met een partner gaat samenwonen. Wij gaan voor een volledige vrijstelling van het inkomen van de partner.

Raadpleeg het KVG-memorandum voor de Europese, federale en regionale verkiezingen 2019 op kvg.be/onze-standpunten/.